W poniższym artykule omówione są dwa rodzaje transportu: logistyka pierwotna i logistyka wtórna. Te rzadko używane terminy odnoszą się do dwóch głównych etapów logistyki: od producenta do dystrybutora i od dystrybutora do detalisty. W branży logistyki niekiedy wyróżnia się też trzeci etap, tzw. ostatniej mili, od detalisty do klienta, który jest szczególnie istotny w branży e-commerce. Częściej jednak włącza się go do logistyki wtórnej.
Logistyka pierwotna
Logistyka pierwotna polega na transporcie gotowych do sprzedaży towarów z pierwotnych punktów zaopatrzenia, czyli miejsca produkcji (fabryk, zakładów montażowych) do centrów dystrybucyjnych. Bardzo często logistyka pierwotna odbywa się za pośrednictwem środków transportu masowego – statków, samolotów, pociągów, rurociągów (tam, gdzie taka opcja jest dostępna). Choć w dobie rozwoju branży e-commerce producenci mogą coraz częściej sprzedawać towary bezpośrednio klientom, to dla wielu jest to nadal problematyczne. Często producenci nie są też w stanie nawiązać bezpośrednich kontaktów ze sprzedawcami detalistami. W efekcie zazwyczaj przekazują pośrednikom towary i prawo do ich dystrybucji. Dlatego dystrybutorzy zwykle kontrolują przepływ produktów od samego początku – pierwotnego miejsca produkcji. Jest to niezbędny etap w gospodarce rynkowej, w której jest wiele małych i średnich przedsiębiorstw produkcyjnych, które nie są w stanie zbudować własnego systemu dystrybucji. Dlatego dystrybutorzy odgrywają ważną rolę na tym etapie, odbierając towar, a następnie dostarczając go do właściwych odbiorców. Dystrybutorzy odpowiadają za łączenie producentów z detalistami, wprowadzają na rynek produkty różnymi kanałami i biorą na siebie zadania z zakresu logistyki, których producenci nie są w stanie lub nie chcą realizować we własnym zakresie.
Logistyka wtórna
Logistyka wtórna to przepływ produktów transportowanych od głównych dystrybutorów do mniejszych centrów dystrybucji, supermarketów, detalistów, lub nawet do klientów ostatecznych lub punktów dostawy. Czasami ten etap logistyki jest równoznaczny z transportem na odcinku tzw. ostatniej mili, jeśli towary dostarczane są bezpośrednio do nabywców (co jest charakterystyczną cechą logistyki w e-commerce). Etap logistyki wtórnej jest też znany jako konwencjonalny etap dystrybucji towarów, na którym towary są przekazywane do jednego lub kilku ostatnich pośredników, zanim dotrą do klientów. Ten etap demonstruje, że dystrybutorzy mają ogromny wpływ na cały system logistyki, co zmniejsza obciążenie dystrybucyjne producentów, ponieważ gotowe produkty są odbierane z ich magazynów i dystrybuowane do sieci sklepów i detalistów przez dystrybutorów. Logistyka na tym etapie odbywa się zwykle na krótszych dystansach, za pomocą samochodów ciężarowych i furgonetek, które są w stanie dotrzeć w więcej miejsc niż środki wykorzystywane na wcześniejszym etapie.
Logistyka na odcinku ostatniej mili
W sieci logistycznej tzw. ostatnia mila jest ostatnim segmentem, w którym towary są transportowane do konsumenta lub firmy, która je zamówiła i kupiła w celu wykorzystania, a nie dalszej odsprzedaży. Ten etap obejmuje działania logistyczne w zakresie dostaw ze sklepów/mniejszych centrów dystrybucyjnych do klientów/użytkowników końcowych. Logistyka ostatniej mili jest szczególnie istotna dla branży e-commerce. W handlu tradycyjnym zazwyczaj nabywca sam odpowiada za dostarczenie zakupionych towarów do swojej siedziby. Oczywiście są tu wyjątki, takie jak zakup mebli, dużego AGD, czy materiałów budowlanych, które są często dostarczane na miejsce przez sklep. Jednak nawet w tych przypadkach odbywa się to na wyraźne życzenie klienta, podczas gdy w znakomitej większości przypadków zakupione produkty kupujący zabierają ze sklepu osobiście. Tymczasem w e-commerce standardem jest organizowanie dostawy do klienta przez sprzedawcę, często nawet na jego koszt. Warto przy tym podkreślić, że jest to najbardziej kosztowny etap logistyki, ponieważ dostarczane są pojedyncze produkty o ograniczonej wartości. Logistyka na tym etapie ma też największy wpływ na środowisko i emisje dwutlenku węgla do atmosfery. Zwykle towary transportowane są na tym etapie furgonetkami, ale możliwe jest też wykorzystanie kurierów rowerowych, a nawet dronów. Granice między logistyką wtórną i na odcinku ostatniej mili zacierają się kiedy uwzględnimy możliwość odbioru dostaw z e-commerce do punktów odbioru, Paczkomatów, czy sklepów stacjonarnych. W tej sytuacji towar nie trafia wprost do odbiorcy, ale też nie można powiedzieć, że trafia do punktu sprzedaży detalicznej, bo transakcja zakupu została już dokonana. Stąd połączenie tych dwóch koncepcji w jedną kategorię wydaje się uprawnione.
Pojęcie transportu i jego funkcje
Logistyki pierwotnej i wtórnej nie należy mylić z pierwotnymi i wtórnymi funkcjami transportu. Funkcje pierwotne sprowadzają się do tego co na ogół rozumiemy pod pojęciem działalności transportowej – przewóz towarów oraz rozładowanie i ładowanie transportów. Do funkcji wtórnych zalicza się to, co jest konieczne dla realizacji funkcji pierwotnej, a więc przede wszystkim budowę i zabezpieczenie dróg, jak również kwestie odpowiedzialności w branży transportowej.
Mamy więc dwa lub trzy etapy działalności w branży logistycznej: pierwotny – obejmujący dostawy od producenta do dużych centrów dystrybucji; wtórny – obejmujący dostawy z centrów dystrybucji przede wszystkim do sklepów zajmujących się sprzedażą detaliczną; ostatnią milę – czyli dostawy ze sklepu bezpośrednio do klienta ostatecznego. Ostatni z nich często traktuje się jednak jako część logistyki wtórnej, ponieważ granice między tymi dwoma etapami często zacierają się, szczególnie w dobie e-commerce. Więcej nawet, drobni producenci i mikro-przedsiębiorcy coraz częściej korzystają z potencjału e-commerce, żeby wysyłać swoje produkty bezpośrednio do odbiorcy detalicznego.
